زهکشی و آب بندی در گودبرداری چیست؟

مهندس مجری ذیصلاح

طراحی و اجرای دکوراسیون داخلی تهران

طراحی و ساخت ویلا بنا سازان هامرز

نقل از اخبار ساختمان، هدایت و دور کردن آب از محل ساخت سازه را اصطلاحاً زهکشی می گویند. زهکشی در لغت به معنی “خشکاندن آبی که از زمین یا از سنگ تراوش می کند” است. معمولاً زهکشی، جلوگیری از نزدیک شدن آب به کف گود و دیواره های گود و آب بندی جلوگیری از ورود آب به کف گود و دیواره های گود را گویند.

جهت رفع مشکل تأمین پارکینگ در سازه های بلند، خاکبرداری و گودبرداری عمیق امری اجتناب ناپذیر است. غالباً هنگام گودبرداری امکان برخورد به مسائل و مشکلات زیر وجود دارد:

* سفره‎ های آب زیرزمینی
* مجاورت با خاک‌ های نیمه اشباع و اشباع
* شرایط شیمیایی مهاجم

و این مشکلات باعث آسیب های جدی از قبیل:

* تراوش آب به داخل سازه
* نشست و تخریب شالوده ها (فونداسیون ‎ها) و اسکلت سازه
* خوردگی فولاد و بتن در اثر وجود سولفات یا کلر و حتی پدیده کربناسیون
* افزایش زمان انجام و هزینه پروژه
* تخریب پیشانی خاکی گود
* کاهش ظرفیت باربری خاک زیر شالوده (فونداسیون)
* ریزش گمانه های حفاری شده
* مشکلات جانبی در حین اجرای شات کریت و یا مشکلات اجرایی مثل گیر افتادن ماشین آلات

می شوند.

تاریخچه زهکشی

از گذشته تاکنون روش های مختلفی مثل ایزوگام یا قیرگونی جهت زهکشی و آب بندی گودها استفاده می شده است. ولی به علت:

* بررسی آسیب پذیری این محصولات در برابر شرایط محیطی
* عدم اطمینان از نحوه عملکرد آنها در بلند مدت (عمر این عایق رطوبتی کوتاه بوده و پس از حدود پنج سال دچار ترک‌خوردگی می شود)

سبب گردیده که امروزه این روش ها کمتر مورد استفاده قرار گرفته و روش های جایگزین و قاعدتاً بهتری برای زهکشی و آب بندی گود ساختمانی استفاده شود.

 

روش های مختلف زهکشی

۱) پمپ از چاهک (Sump Pumping)

راحت ترین روش زهکشی کف گود، روش پمپ از چاهک است که با جمع آوری آب در یک چاهک (که معمولاً در گوشه ای از زمین تعبیه می شود) و پمپ کردن آن به خارج از گود انجام می شود.

۲) چاه عمیق (Deepwell)

این روش متشکل از تعدادی میله (چاه) با پمپ غوطه ور است. آب از هر یک از میله ها به سمت بالا پمپ شده و با جوی یا لوله هایی به نقطه ای خارج از پروژه هدایت می شود.

۳) سامانه چاهک ها (Well Point System)

مجموعه ای از چاه با قطر کم (چاهک) که به یک لوله در بالا متصل هستند و این لوله در انتها به پمپ وصل است که توسط این پمپ، تراز آب در چاهک ها پایین می آید.

۴) هدایتگر (Educators)

در خاک های با نفوذپذیری کم با استفاده از ایجاد خلأ در هر چاهک، آب از کف گود دور نگه داشته می شود.

۵) چاهک های خلأ (Vacuum Wells)

این روش از روش چاه عمیق (روش ۲) اقتباس گردیده است. آب توسط پمپ های غوطه ور، پمپ می شود و قدرت پمپ ها توسط پمپ های خلأ بالای چاهک ها ایجاد می شود.

۶) چاهک های افقی (Horizontal Wells)

در این روش از لوله های افقی سوراخ دار منعطف استفاده شده است که توسط دستگاه مخصوصی نصب گردیده است.

روش های دیگری برای زهکشی وجود دارد که کمتر استفاده می شود:

۷) چاهک های کمکی (Relief Wells)
۸) پر کردن مصنوعی (Artificial recharge)
۹) زهکشی لوله ای (Siphon drains)
۱۰) تحکیم شیمیایی خاک (Chemical Consolidation of Soil)
۱۱) زهکش ماسه ای (Dewatering by Constructing Sand Drains)
۱۲) یخ زدگی (Dewatering by Freezing Process)
۱۳) الکترو اسمز (Dewatering by Electro-Osmosis)

روش های مختلف آب بندی دیواره گود

۱) روش آب بند غشائی با محصولات ژئوسنتتیک

در این روش یک پرده آب‎ بند بین سازه و محیط پیرامونی با استفاده از لایه های آب بند غشایی ژئوسنتتیکی نظیر ژئوممبران، جی سی ال (GCL) و … ایجاد می شود. ضخامت لایه بر اساس فشار هیدرواستاتیک آب محاسبه می شود. چند مورد از محصولات ژئوسنتتیکی مناسب آب بندی غشایی را می توان به صورت زیر نام برد:

* ورق های ژئوممبران با خاصیت آب بندی با ضخامت های مختلف نظیر PVC/ VLDPE / HDPE/ LLDPE
* ورق جی سی ال (GCL) بنتونیتی با خاصیت آب بندی
* ورق دیمپلد شیت شانه تخم مرغی (Dimpled sheet) با خاصیت زهکشی و هدایت آب
* ژئوتکستایل هابا خاصیت زهکشی و هدایت آب و محافظت از ژئوممبران ها

در هر پروژه بر اساس کارایی و ویژگی های محصولات ژئوسنتتیکی، از یک محصول و یا ترکیبی از انواع مختلف محصولات ژئوسنتتیکی جهت آب بندی و زهکشی دیواره ‎های گود و سازه‎ های زیرزمینی استفاده می شود.

۲) روش آب بندی با استفاده از اعضای سازه ای (بتن نفوذ ناپذیر)

روش های مختلف پایدارسازی گود دو رویکرد متفاوت نسبت به آب بندی دارند:

* پایدارسازی با قابلیت آب بندی: دیوار دیافراگمی آب بند، سپر کوبی (شیت پایل) و …
* پایدارسازی بدون قابلیت آب بندی: میخ کوبی (نیلینگ)، شمع کوبی و …

در روش های پایدارسازی غیر آب بند با فرض بالاتر بودن تراز آب از تراز کف گود، غالباً لازم است شالوده و دیوار حائل به صورت آب بند اجرا شود.

جهت آب بند کردن بتن به کار رفته در شالوده و دیوار حائل، دو نکته حائز اهمیت است:

۱) کیفیت بتن:

از عوامل مؤثر بر کیفیت بتن می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

* کنترل و کاهش نسبت آب به سیمان (W/C)
* طرح اختلاط مناسب
* استفاده از مصالح با دانه بندی پیوسته و درصد فیلتر مطلوب
* کنترل اسلامپ مناسب برای بتن
* استفاده از سیمان با کیفیت مناسب

۲) مواد افزودنی:

مواد افزودنی با کاهش منافذ مویینه و ترک های بتن منجر به آب بند شدن بتن می شوند. چند مورد از افزودنی های مناسب، جهت آب بند کردن بتن در زیر ارائه می شود:

* انواع کاهنده های آب و فوق روان کننده های بتن
* دوغاب و ژل میکروسیلیس
* کریستال شونده های حجمی بتن

لازم به ذکر است که به منظور آب بندی کامل سازه موارد زیر نیز حائز اهمیت است:

* نصب صحیح و اصولی واتر استاپ ها
* شلنگ تزریق در درزهای اجرایی
* طراحی مناسب قطع بتن ها
* کنترل های لازم در آرماتور بندی و قالب بندی
* انتخاب روش بتن ریزی مناسب به منظور جلوگیری از درز سرد