ضوابط طراحی باکس راه پله و آسانسور را بشناسید

طراحی و ساخت ویلا بنا سازان هامرز

طراحی و اجرای دکوراسیون داخلی تهران

مهندس مجری ذیصلاح

به گزارش مهندسان شهر به نقل از اخبار ساختمان:

اهمیت راپله و اسانسور خیلی زیاد است چون با اسانسور نمیتوان بار جا به جا کرد پس باید از راپله استفاده کرد از جهتی کسانی که در طبقات بالای یک ساختمان زندگی میکنند باید از اسانسور استفاده کنند تا دچار مشکلات بدنی نشوند

پس اهمیت راپله و اسانسور مانند هم است

در سال های اخیر بیشتر خانه ها با اسانسور ساخته شده و باعث علاقه افراد به طبقات بالایی ساختمان میشود
 

ضوابط طراحی راه پله در ساختمان

راه پله ها، به عنوان یک عنصر سازه ای مهم و کاربردی در ساختمان ها به شمار می روند و شکل ظاهری، کاربرد، ایمنی و مصالح مورد استفاده در آن ها، همواره مورد توجه فعالان حوزه ساخت و ساز و ساکنان یک ساختمان است. همچنین استفاده آسان و ایمنی پلکان خصوصا برای کودکان، سالمندان و افرادی که مشکلات جسمی و حرکتی دارند، بسیار حائز اهمیت است. علاوه بر آن، استفاده از متریال های مختلف در انواع پله های چوبی، فولادی، سنگ، بتنی، چوبی – فلزی و پلکسی، در زیبایی و طراحی پله ها در فضاهای گوناگون، موثر است. البته در راه پله های ساختمان های مسکونی، پله های سنگی به همراه نرده های چوبی یا فلزی رایج است.

در این رابطه، راه پله ها از شش قسمت، شامل سه قسمت اصلی و سه قسمت فرعی تشکیل شده اند. پله، سطح شیب دار و پاگرد، اجزای اصلی و خیز پله، آب چکان و نرده، اجزای فرعی هستند. قسمت های اصلی و فرعی راه پله ها را می توان به صورت زیر تعریف کرد:

پله: پل ارتباطی بین دو سطح غیر هم سطح برای جابه جایی از یک مکان به مکان دیگر است.
سطح شیب دار: سطحی است که پله ها بر روی آن تعبیه می شوند و می توان از آن به شاسی راه پله تعبیر کرد.
پاگرد: محلی برای چرخش و تغییر مسیر حرکت و استراحت بین ردیف های پله است.
خیز پله: شیبی است که از پایین به سمت بالای پله ادامه دارد.
آب چکان: سطح شیب داری است که به همراه شیارهای باریک در کنار راه پله برای خروج آب، طراحی شده است.
نرده: قسمتی است که دور تا دور پله ها از پایین تا بالا قرار دارد و برای امنیت در تردد بین راه پله ها استفاده می شود.

اندازه استاندارد راه پله ها

برای نظارت بر تامین نیازهای ساکنان و بهره برداری از ساختمان های تابع نظام مهندسی و کنترل ساختمان، «مقررات ملی ساختمان» باید مورد توجه قرار گیرند. ساخت پله و راه پله نیازمند رعایت استانداردها، قوانین و ضوابطی است که در بخش های مختلف مقررات ملی ساختمان، به ویژه مبحث چهارم، یعنی الزامات عمومی ساختمان به آن اشاره شده است.

طبق ماده 32 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب اسفند ماه 1374، رعایت این مقررات، ضروری است. در این زمینه، عرض، ارتفاع، کف، عرض پاگرد، ارتفاع نرده، تعداد پله های بین دو پاگرد، فاصله دَرِ ورودی و دَرِ آپارتمان تا پله، برخی از نکات مهم در زمینه استاندارد های راه پله هاست. بنابراین طول و عرض راه پله زیر از سوی فعالان حوزه ساخت و ساز، برای راه پله ها باید مد نظر قرار گیرد:

انواع راه پله و ابعاد استاندارد آن

عرض: حداقل مجاز عرض پله ‌های یک ساختمان مسکونی 110 سانتی‌ متر است، البته در ساختمان های کمتر از 50 نفر این مقدار می تواند 90 سانتی ‌متر باشد. همچنین حداقل عرض پله در پله های غیر اصلی ساختمان اگر بین دو دست انداز باشد، 60 سانتی متر، بین دیوار و دست انداز 70 سانتی متر و بین دو دیوار 80 سانتی متر است. ضمنا حداقل عرض پله مستقیم در پله دسترسی اصلی باید 100 سانتی متر و در پله دارای پاگرد باید 120 سانتی متر باشد.

ارتفاع: در ساختمان های مسکونی حداکثر ارتفاع 19 سانتی متر و حداقل 17 سانتی متر و به طور میانگین، 18 سانتی متر است. این میزان ارتفاع، در ساختمان های اداری حداکثر 18 و حداقل 15 سانتی متر است. البته بعضا ارتفاع پله در زمان ساخت تا 20 سانتی ‌متر افزایش داده می شود که این امر به دشواری در تردد می انجامد.

کف: حداقل اندازه کف پله ها، 30 سانتی ‌متر است. البته این اندازه تا 33 سانتی متر نیز مطرح شده است. کف پله ‌های کمتر از آن، امکان سقوط افراد هنگام بالا رفتن از پله ها را تشدید می کند. همچنین حداقل اندازه عمق کف پله 0.28 متر است. ارتفاع پله باید به میزانی باشد که مجموع اندازه کف پله و دو برابر ارتفاع آن بین 0.63 تا 0.64 متر باشد.

فاصله با آپارتمان: حداکثر فاصله دَرِ آپارتمان تا ورودی پله های فرار، مطابق ضوابط آتش ‌نشانی، حداکثر 10 متر بدون هیچ نوع مانع فیزیکی است.

فاصله با در اصلی ورودی: در صورت وجود پله یا هر اختلاف سطح یا دیوار در مقابل در ورودی اصلی، باید حداقل 140 سانتی متر از آن فاصله داشته باشد.

عرض پاگرد: عرض هر پاگرد حداقل 110 سانتی متر است، ولی در صورت وجود ستون یا بیرون ‌زدگی‌، این عرض مفید در این بخش‌ ها حداقل باید 90 سانتی ‌متر باشد. همچنین عرض پاگرد نیم دایره ای شکل در پله های اصلی باید با عرض پله مساوی باشد.

تعداد پله های متوالی: حداکثر تعداد پله های متوالی در هر بازو باید 12 پله باشد و در صورت بیشتر بودن باید از پاگرد بین آن ها استفاده کرد.

ارتفاع نرده: ارتفاع نرده محافظ حداقل 80 سانتی متر است و تعبیه حفاظ در پرتگاه های مجاور راه پله بسیار ضروری است. همچنین فاصله بین دو نرده عمودی دست انداز، نباید از 11 سانتی متر بیشتر باشد.

پله و پشت بام: در ساختمان های دارای چهار طبقه و بیشتر، حداقل یک پلکان عمومی ساختمان باید تا سطح پشت بام امتداد یابد، مگر پشت بام هایی با شیب تندتر از 33 درصد و یا پشت بام هایی که هیچ گونه استفاده ای ندارند و دسترسی از طبقه آخر به آن ها از طریق دیگر امکانات مانند نردبان مجاز است. همچنین در ساختمانی که برای پشت بام آن پلکان وجود دارد، دسترسی باید از طریـق یک اتاقک خر پشته با مساحت برابر یا کمتر از قفسه راه پله تامین شود.

نکات طراحی راه پله ساختمان مسکونی

علاوه بر این استانداردها که بیشتر ابعاد و اندازه راه پله ها و اجزای آنها را مد نظر قرار داده، رعایت نکات ایمنی زیر طبق مقررات ملی ساختمان، در طراحی پله و راه پله لازم است:

* پاگردها، کف پله ها و لبه آن ها باید از مصالح ایمن ساخته شوند و لغزنده نباشند.
* مصالح مورد استفاده برای ساخت پلکان اصلی ساختمان باید در برابر حریق مقاوم باشند.
* پله های ارتباط دهنده طبقات باید تا همکف یا طبقه ای که به فضای باز ختم می شود، ادامه داشته باشد.
* در جان پناه هایی که در آن ها از شیشه استفاده شده، باید از شیشه ایمن استفاده شود. همچنین ارتفاع جان پناه های شیب دار یا دست اندازها از لبه پله، باید ۹۰ سانتی متر باشد.
* پلکان اصلی ساختمان نباید با تجهیزاتی مانند جعبه آتش نشانی مسدود شوند.

انواع راه پله ساختمان

حتما در مواجهه با ساختمان های مختلف، با راه پله های متفاوتی مواجه شده اید اما ممکن است درباره اسامی و کاربرد آن ها کمتر شنیده باشید. بر اساس یکی از این تقسیم بندی ها، انواع پله ها را می توان در قالب زیر طبقه بندی کرد:

پله های گرد: بیشتر در ساختمان های دوبلکس یا تریپلکس کاربرد دارند. این پله ها هر چند معماری زیبایی دارند اما راه رفتن بر روی آن ها آسان نیست.

پله های تک بازو: تمام ارتفاع را با یک سری پله در یک خط شامل می شوند که بیشتر برای تردد کمتر، خارج از فضای داخلی مناسب هستند.

پله های دو بازو (دو طرفه): از رایج ترین راه پله ها هستند که با دو بازوی غیر هم جهت، طبقات را متصل می کنند. محل تغییر جهت پلکان، پاگرد نامیده می شود. در ساختمان های بتنی اتصال صحیح تیر پاگرد به ستون ها بسیار مهم است.

پله های چند بازو: در مسیر ارتفاع یک طبقه، بیش از یک پاگرد یا استراحتگاه دارند و به دلیل دارا بودن پاگردهای متعدد، زیبا و راحت به نظر می رسند. البته این راه پله ها، فضای بیشتری را شامل می شوند و در اغلب ساختمان های مسکونی امروزی که فضای محدود و قیمت بالا دارند، چندان کاربرد ندارند.

نحوه اجرای پله در ساختمان

همچنین براساس تقسیم بندی دیگر که طبقه بندی دقیق تری محسوب می شود، راه پله ها براساس نوع طراحی و ساخت به دو دسته پله های مستقیم و پیچ دار تقسیم می شوند که هر یک از آن ها شامل چند قسمت هستند:

پله های مستقیم

طراحی پله های مستقیم، بدون پیچش است و طول آن در مقایسه با سایر پله ها بیشتر است. از این رو، این پله ها در مکان هایی که مشکلی از نظر فضا ندارند، احداث می شوند. پله های مستقیم، مستطیل شکل و عرض کف آن ها غالبا 30 سانتی متر است. انواع پله های مستقیم عبارتند از:

پله مستقیم یک طرفه: این پله ها، طول زیادی دارند و در مکان هایی که فضای طولانی وجود دارد، ساخته می شوند. از آنجا که طول بسیار بلند آن ها بعضا خسته کننده است، در مسیر آن پاگرد وجود دارد.

پله دو طرفه با پاگرد وسط و دو بازو: رایج ترین پله ها هستند و در بیشتر ساختمان ها وجود دارند. پس از یک ردیف پله، پاگردی برای استراحت افراد، تعبیه شده و سپس ردیف بعدی شروع می شود.

پله دو طرفه با پاگرد وسط و سه بازو: شامل دو ردیف پله به عرض کم و یک ردیف پله با عرض بیشتر است و در مکان هایی که تردد در آن ها زیاد است، به کار می رود مانند دانشگاه ها و ادارات.

پله سه طرفه با دو پاگرد و سه بازو: این پله ها در ساختمان هایی که ارتفاع بین طبقات، بلند و فضای پله، کم است، استفاده می شود. از فضای بین آن ها، می توان برای طراحی آسانسور استفاده کرد.

پله مارپیچ

در این نوع پله ها، زاویه پیچ با توجه به فضا تعیین می شود. انواع پله های پیچ دار عبارتند از:

پله با پیچ کامل: از آنجا که این پله ها، فضای کمی اشغال می کنند، از آن ها در مکان هایی با فضای محدود استفاده می شود مانند مغازه های کوچک و رستوران ها که یک پیچ کامل در طراحی آن ها وجود دارد و پله ها و نرده آن ها با پیچ ملایم به سمت بالا هدایت شده اند.

پله با پیچ قائم: این نوع پله ها که دارای پاگرد هستند، به منظور استفاده بهینه از فضا طراحی شده اند. در فضای پاگرد، گاهی دو تا سه پله تعبیه می شود و پیچ آن ها، به صورت قائم است.

پله با پیچ تزئینی: این پله ها که از زیبایی کم نظیر برخور دارند و نمادی از زندگی در ساختمان های مجلل به شمار می روند، اغلب در ساختمان های بزرگ و لوکس احداث می شوند. از آنجا که عرض این پله ها زیاد است، به فضای بزرگ نیاز دارند.

علاوه بر این، امروزه برای طراحی و دیزاین منازل به ویژه خانه های دوبلکس از راه پله های مدرن و چشم¬نواز استفاده می شود. راه پله های چوبی، راه پله های شیشه ای و راه پله های سنگی از جمله پلکان هایی هستند که می توان در فضای داخلی منزل از آن ها استفاده کرد. البته این مدل ها بیشتر مناسب خانه های اقشار مرفه جامعه است و با آپارتمان های مسکونیِ کوچکِ اکثریت جامعه تناسبی ندارد.

قیمت انواع سنگ راه پله ساختمان

با توجه به کاربرد راه پله های سنگی در ساختمان ها، آشنایی با انواع سنگ راه پله، ابعاد، کاربرد و قیمت آن ها، بسیار حائز اهمیت است. از سنگ پله می توان در قسمت های مختلف پله مانند کف، لبه، زیر و دیواره پله استفاده کرد.

در این رابطه، از ویژگی های سنگ پله مناسب راه پله می توان به مواردی مانند مقاومت بالا در برابر سایش و فرسودگی، مقاومت بالا در برابر ضربه و فشار، مقاومت در برابر هوا زدگی و اشعه خورشید، مقاومت در برابر رنگ گرفتگی، استحکام در برابر آلودگی، طول عمر بالا و جذب پایین آب در پله هایی که در فضای خارجی استفاده می شوند، اشاره کرد. بنابراین باید سنگ مناسب راه پله را از انواع سنگ ساختمانی که دارای مقاومت بالا در برابر سایش و ضربه است، تولید کرد.

انواع سنگ راه پله را می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد:

سنگ مرمر: سنگ مرمر برای استفاده در پلکان مکان های لوکس، مجلل و گران قیمت مناسب است. انعطاف پذیری، طول عمر بالا و مقاومت بالا در برابر سایش از جمله ویژگی های آن برای استفاده در راه پله است.

سنگ گرانیت: این سنگ که مستحکم ترین سنگ پله محسوب می شود، هم برای راه پله های داخلی و هم خارجی مناسب است. البته استفاده از آن در محیط هایی که بسیار در معرض رطوبت هستند، مناسب نیست.

سنگ راه پله تراورتن: این سنگ که تنوع بالایی در طرح و رنگ دارد، به دلیل مقاومت در برابر هوا زدگی و عوامل جوی برای استفاده ار فضای خارجی ساختمان، مناسب است.

سنگ مرمریت: این سنگ که دارای زمینه روشن است و در رنگ های متنوع، یافت می شود، فضایی را که در آن استفاده می شوند، بزرگ تر جلوه می دهد.

سنگ پله ها، ابعاد متنوعی دارند که بر روی قیمت آن ها تاثیرگذار است. عرض آن ها معمولا 35 سانتی متر است اما در عرض 40 تا 45 سانتی متر نیز قابل استفاده است. سنگ های راه پله دارای ابعاد کوچک تر که طول آن ها حدود 100 تا 110 سانتی متر است و در ساختمان های مسکونی یک یا دو طبقه استفاده می شوند، قیمت پایین تری دارند و سنگ های راه پله که در ساختمان های بالای دو طبقه استفاده می شود، 110 تا 120 سانتی متر طول دارند و به همین نسبت قیمت آن ها نیز بیشتر است.

سنگ هایی که در مکان های عمومی مانند ادارات و مدارس استفاده می شوند، بیش از 130 سانتی متر طول دارند؛ ضمن اینکه در پله های اضطراری، طول پله حتما باید بالای 120 سانتی متر باشد. در همین زمینه، بررسی قیمت سنگ پله، در اواخر شهریور ماه امسال (1399)، با توجه به نوع، کیفیت و طول آن، در برخی مراکز و وب سایت های فروش سنگ راه پله، بیانگر این است که قیمت ها از حدود 100 هزار تومان تا بیش از 300 هزار تومان در هر متر مربع، متغیر است.

نحوه محاسبه تعداد پله در ساختمان

یکی از سوالات ساکنان منازلی که از طریق راه پله تردد می کنند و فاقد آسانسور هستند، محاسبه تعداد پلکان متناسب با تعداد طبقات است. آیا تعداد پله ها در ساختمان های مختلف، باید یکسان باشد؟ و اگر متفاوت است، تابع چه عامل یا عواملی است؟ به این پرسش پر تکرار، در قالب یک فرمول ساده، می توان پاسخ داد.

برای محاسبه تعداد پله ها در هر طبقه، ارتفاع طبقه را بر ارتفاع پله تقسیم می کنیم. به طور مثال، اگر ارتفاع طبقه 289 سانتی متر و ارتفاع پله 17 سانتی متر باشد، تعداد پله های آن طبقه برابر با 17 پله خواهد بود. در این رابطه، همان گونه که در مبحث استانداردهای راه پله عنوان شد، حداکثر تعداد پله های متوالی در هر بازوی پله، 12 عدد است و اگر تعداد پله ها بیش از این مقدار باشد، باید بین آن ها پاگرد قرار گیرد.

تاثیر راه پله در قیمت ساختمان های واقع در طبقات بالا

قیمت واحدهای مسکونی بدون آسانسور که در طبقات بالاتر قرار دارند و برای تردد باید ده ها پله را پشت سر گذاشت، در مقایسه با آپارتمان طبقه اول همان ساختمان، در شرایط مشابه از نظر متراژ، امکانات و…، پایین تر است و حتی چشم انداز جذاب و نورگیری مناسب آن واحد مسکونی، ارزش بالا و پایین رفتن این همه پله را در شبانه روز ندارد.

تردد از این همه پله، برای صاحبخانه یا مهمانانی که سن و سال بالاتری دارند و یا از بیماری های عضلانی رنج می برند، به یک کابوس شبیه است! همچنین در صورت بروز حوادث غیر مترقبه مانند آتش سوزی، زلزله و…، خروج از ساختمان با عبور از پله های متعدد، خطرات زیادی دارد.

در این رابطه، هر چند به طور کلی، قیمت فروش و اجاره‌ ساختمان های واقع در طبقات پایین تر دارای آسانسور خصوصا طبقه اول به دلیل مواجهه با سر و صدا و… کمتر است اما وقتی قرار باشد بیش از 60 یا 70 پله برای رفتن به طبقه چهارم یک ساختمان بدون آسانسور، طی کنید، احتمالا همان طبقه اول را انتخاب می کنید.

در مجموع نمی توان نرخ دقیقی درباره مقایسه قیمت واحدهای مسکونی طبقات بالا مثلا طبقه چهارم بدون آسانسور با طبقات پایین همان ساختمان و یا مقایسه آن با ساختمان های دارای آسانسور ذکر کرد، چرا که معیارهای زیادی در قیمت یک آپارتمان موثرند اما نگاهی به نرخ های خرید و فروش واحدهای مسکونی نشان می دهد آپارتمان های طبقه چهارم بدون آسانسور نسبت به طبقات پایین یا نسبت به ساختمان های مسکونی دارای آسانسور در طبقات بالا، حدود 5 تا 10 درصد، ارزان تر هستند و این درصد، بعضا به دلیل متغیرهای مختلف در تعیین قیمت مسکن، می تواند افزایش داشته باشد.

مثلا اگر قیمت یک آپارتمان 50 متری در پایتخت، دارای آسانسور و امکانات دیگر مانند پارکینگ، انباری و بالکن، در طبقه چهارم، 20 میلیون تومان در هر متر مربع و در مجموع، یک میلیارد تومان باشد، همین آپارتمان در طبقه چهارم بدون آسانسور و با راه پله های متعدد، ممکن است حدود 100 میلیون تومان و بیشتر از آن، ارزان تر به فروش برسد.

با توجه به نکات ذکر شده، راه پله ها، از نظر تاثیر آن بر ایمنی، سهولت در تردد و قیمت، از اجزای مهم یک ساختمان از جمله ساختمان های مسکونی محسوب می شوند و خریداران، فروشندگان، بنگاه های املاک و فعالان حوزه ساخت و ساز هر یک به فراخور نیاز خود، باید ملاحظات لازم را در نظر بگیرند و از همه مهم تر اینکه با استاندارد های طراحی راه پله، آشنایی لازم داشته باشند.